Fotocredits coverfoto: Annabelle Avril/WECF

Van 30 november tot 13 december 2023 vond in Dubai ’s werelds grootste jaarlijkse klimaatconferentie plaats met zo’n 190 deelnemende landen, die zich verenigden om de urgente uitdagingen van de klimaatcrisis aan te pakken en de internationale inspanningen voor duurzame oplossingen te stimuleren. In de voorhoede van deze diplomatieke processen heeft het toegewijde WECF-team niet alleen actief gepleit voor ecofeministische oplossingen, maar brengen we nu ook onze reflecties en inzichten over de resultaten van COP28.  

In dit artikel bieden we een feministisch perspectief op de discussies die zich tijdens COP28 ontvouwden. WECF rightte zich op vijf kritieke onderwerpen, die elk een cruciale rol spelen bij het vormgeven van de wereldwijde reactie op klimaatverandering:  

1. Gender: discussies over de integratie van genderoverwegingen in het klimaatbeleid, vooral met het oog op de vernieuwing van het Gender Action Plan (GAP) dat gepland staat voor 2024. 
2. Wereldwijde inventarisatie: deelnemen aan onderhandelingen waarin de implementatie van het Klimaatakkoord van Parijs wordt geëvalueerd en wordt ingegaan op de rol van technologie. 
3. Werkprogramma voor een rechtvaardige overgang: aandacht voor de noodzaak van een rechtvaardige overgang van werknemers en gemeenschappen naar een koolstofarme economie; een cruciaal aspect van het creëren van een duurzame toekomst.  
4. Landbouw en voedselzekerheid: pleiten voor een diepe integratie van genderperspectieven in het beleid voor landbouw en voedselzekerheid, met erkenning van de vitale rol van vrouwen en genderdiverse mensen op deze gebieden. 
5. Artikel 6 over markt- en niet-marktmechanismen: onderhandelingen over het bevorderen van niet-marktgerichte benaderingen van mitigatie en adaptatie en daarnaast het vormgeven aan een wereldwijde koolstofmarkt om kosteneffectieve emissiereducties te stimuleren.  

Met dit artikel willen we niet alleen onze uitdagingen delen, maar ook de hoopvolle hoogtepunten die tijdens COP28 naar voren kwamen. Het was een inspirerende ervaring om veel van onzepartners met wie we samenwerken wederom te ontmoeten, waardoor een sfeer van samenwerking ontstond die aansloot bij de geest van onze gezamenlijke missie. Onze betrokkenheid ging verder dan de kernonderhandelingen, aangezien we actief deelnamen aan talloze ‘side events’ en impactvolle sessies organiseerden. Een overzicht vind je onderaan dit artikel. Neem voor vragen of mediaverzoeken contact op met Gaia Zanaboni, gaia.zanaboni@wecf.org (graag in het Engels).

Gender 

Rebecca Heuvelmans, verantwoordelijk voor Advocacy en Campaigning bij WECF, volgde de onderhandelingen op gebied van gender op de voet. “De onderhandelingen over gender zouden dit jaar vrij eenvoudig en louter ‘procedureel’ zijn, aangezien de Partijen alleen een besluit hoefden te nemen over een tijdlijn”. Eerder stond in de tekst dat zowel de herziening van het huidige als het besluit over een nieuw genderactieplan (GAP) op hetzelfde moment zouden plaatsvinden tijdens COP29. Dit zou qua tijd extreem krap zijn en daarom werd tijdens deze COP besloten om de inzendingen te vervroegen naar maart, om het proces daarmee wat meer ruimte te geven.”Maar vrijwel al het andere van inhoud is uit de tekst gehaald,” vertelt Rebecca. “Sommige Partijen waren bijvoorbeeld tegen het noteren van de verslagen of belangrijkste resultaten van de workshop over een genderrechtvaardige transitie die tijdens de conferentie plaatsvond. Stukken over lokale gemeenschappen en inheemse vrouwen werden ook uit de tekst geschrapt en opnieuw was financiering voor de uitvoering van het GAP een struikelblok”. 

“We streven nog steeds naar een ambitieus nieuw GAP met de Women and Gender Constituency, maar moeten toegeven dat de huidige stand van de onderhandelingen ons niet erg optimistisch stemt over het komende proces.”

GST & Technology

Anne Barre, WECF Gender and Climate Programmes Manager, volgde de zware onderhandelingen over de Global Stocktake (GST), het eerste collectieve beoordelingsproces van de uitvoering van het Klimaatakkoord van Parijs, bedoeld om de ambitie van klimaatmaatregelen op een rechtvaardige manier te verhogen. De discussies in de kamers tussen de Partijen waren lang en moeizaam en lieten een sterke verdeeldheid zien over het niveau van de benodigde inspanningen en de weg vooruit.

Het resultaat is teleurstellend, ook al hebben we – dankzij de krachtige mobilisatie van het maatschappelijk middenveld in Dubai – eindelijk een verwijzing naar het uitfaseren van fossiele brandstoffen in de tekst van het COP-besluit kunnen krijgen. Deze tekst zet echter ook de deur open voor gevaarlijke technologische afleidingen zoals het afvangen en opslaan van koolstof, kernenergie en allerlei soorten waterstoftechnologie, maar ook andere valse oplossingen die worden geframed als ‘transitiebrandstoffen’ en netto-nul-benaderingen. We merken dat de benadering van Kunstmatige Intelligentie voor klimaatactie vaak wordt gezien als een magische oplossing. Het IPCC benadrukt echter de noodzaak om prioriteit te geven aan hernieuwbare energie, energie-efficiëntie, sociaal rechtvaardige transities en maatregelen om de veerkracht van de zwaarst getroffenen* te vergroten, om op koers te blijven voor het doel van 1,5°C. Dit COP28-besluit is niet de volledige, eerlijke, snelle, volledig gefinancierde, feministische uitfasering van fossiele brandstoffen die we nodig hebben voor het overleven van de mensen op deze planeet.

Positief is dat in het GST-besluit het belang wordt erkend van een genderspecifieke aanpak als de weg voor klimaatactie in de toekomst, maar we betreuren het dat verwijzingen naar de bescherming, eerbiediging en bevordering van mensenrechten grotendeels ontbreken.

Anne voegt hieraan toe: “Persoonlijk, na te hebben deelgenomen aan alle 3 de fasen van de GST Technical Dialogue sinds SB56 in juni 2022, ben ik boos dat deze tekst de Partijen niet oproept om de verzameling en het gebruik van genderspecifieke gegevens in hun volgende ronde van NDC’s (Nationally-Determined Contributions) te versterken, aangezien we deze eis herhaaldelijk in alle sessies hebben gemaakt.”

Just Transition Work Programme (JTWP)

Eerlijke Transitie was een centraal agendapunt tijdens deze COP. Hoewel we er hoge verwachtingen van hadden, stelde de uiteindelijke tekst ons teleur omdat het voor de zoveelste keer lege beloftes bevat, waarin gesproken wordt over het creëren van ruimtes om ervaringen uit te wisselen, maar zonder concrete resultaten. Het maatschappelijk middenveld liet zien dat dit een onderwerp is dat arbeiders, boeren, inheemse volken, vrouwen en jongeren verenigt en eiste dat hun recht op participatie werd gerespecteerd. De meeste onderhandelingen vonden echter achter gesloten deuren plaats.

De uiteindelijke versie heeft een bittere nasmaak. Aan de ene kant komt het de eisen van het maatschappelijk middenveld tegemoet om internationale samenwerking op te nemen als centraal thema van het werkprogramma, waarbij gemeenschappelijke maar gedifferentieerde verantwoordelijkheden worden erkend. Het is ook een goede zaak dat vermeld wordt dat de rechtvaardige overgang gepaard moet gaan met dialoog, sociale bescherming en de erkenning van arbeidsrechten. Er wordt echter niets gezegd over de erkenning van mensenrechten en vrouwenrechten, of over het opnemen van onbetaald, precair en informeel werk, vooral zorgwerk. Dit is niet in overeenstemming met onze feministische visie op het JTWP, een visie die de rechten van vrouwelijke werknemers beschermt en zich richt op de implementatie en versterking van de internationale arbeidsnormen, de mensenrechten van vrouwen, kinderen en jongeren, inheemse volken, lokale gemeenschappen, werknemers, mensen met een handicap en mensen met een geracialiseerde identiteit, naast andere gemarginaliseerde groepen.

Landbouw en voedselzekerheid

Annabel Kennedy, projectmanager bij WECF, sloot zich aan bij een kleine groep collega’s van de Women and Gender Constituency (WGC) en volgde de onderhandelingen over landbouw en voedselzekerheid. Tijdens de voorafgaande bijeenkomst in Bonn was er sprake van diepe frustratie, omdat veelbelovend taalgebruik over gender was geschrapt en de vooruitgang tot stilstand was gekomen. Helaas was er sinds juni weinig veranderd en wederom verlieten we COP zonder besluit, laat staan enige toezegging om gender in het hele werkprogramma te integreren. Discussies gingen rond in cirkels over plannen voor implementatie, workshoponderwerpen, een online portaal voor inzendingen en meer, maar zonder enige serieuze verwijzing naar de cruciale rol van vrouwen, in al hun diversiteit, als voedselproducenten en (kleine) boeren. Tijdens de tweede bijeenkomst kreeg Annabel de gelegenheid om namens de WGC een tussenkomst te geven.

We benadrukten het belang van:

• De integratie van kennis, behoeften en perspectieven van (plattelands)vrouwen
  
• Het serieus nemen van de rol van vrouwen in voedselzekerheid en om tegelijkertijd rekening te houden met de toename van genderspecifieke risico’s die zij lopen in situaties van voedselonzekerheid
• Het implementeren van een holistische aanpak die rekening houdt met ecosystemen, biodiversiteit en bodemgezondheid en die wordt geleid door de gemeenschap en uitgaat van rechten
• Mainstreaming van het Genderactieplan in het landbouwwerk
• Rekening houden met en serieus nemen van agro-ecologische alternatieven die vaak door vrouwen worden toegepast
• Tegengaan van gevaarlijke afleidingen zoals ‘klimaatslimme landbouw’ en kunstmatige intelligentie 

Ondanks dagen vergaderen – waaronder een aanzienlijk aantal zogenaamde informele gesprekken, waaraan geen waarnemers kunnen deelnemen, met lage transparantie als resultaat – zijn de Partijen er niet in geslaagd om het eens te worden over een tekst. We hielden slechts een informele nota over, met in de bijlage een schamele verwijzing naar plattelandsvrouwen, die volgend jaar juni misschien in overweging wordt genomen. Gezien de ernstige gevolgen van conventionele industriële landbouw voor zowel het klimaat als de biodiversiteit, waaronder de ontbossing in grote delen van de wereld en de schade die het gebruik van synthetische kunstmest en pesticiden toebrengt aan zowel de gezondheid van de planeet als de menselijke gezondheid, bewijst dit hoeveel werk er nog gedaan moet worden om te komen tot echte, op rechten gebaseerde, door gemeenschappen geleide, kleinschalige agro-ecologische alternatieven. 

Artikel 6 over markt- en niet-marktmechanismen

Artikel 6 van het Klimaatakkoord van Parijs wordt onderhandeld in drie afzonderlijke stukken: 6.2 en 6.4 over marktmechanismen, en 6.8 over niet-marktbenaderingen. Wat betreft marktmechanismen: er was geen overeenstemming over 6.2 of 6.4. Dit is een van de weinige gebieden waar gebrek aan vooruitgang een overwinning betekende, omdat gevaarlijke afleidingen geen prioriteit mogen krijgen ten koste van urgente emissiereducties. Zoals een overvloed aan bewijs aantoont, zijn koolstofmarkten en compensatie-initiatieven – waaronder bijvoorbeeld monocultuur boomplantages – niet alleen vaak ‘troep‘, maar zijn ze ook vaak gekoppeld aan ernstige mensenrechtenschendingen, waaronder landroof die onevenredig veel gevolgen heeft voor vrouwen en inheemse volken. Wat betreft de lange discussies over koolstofverwijdering is het glashelder dat sommige regeringen en bedrijven vastbesloten zijn om er alles aan te doen om ‘business as usual’ voort te zetten door problematische, onbewezen en riskante technofixaties te promoten in plaats van (historische) verantwoordelijkheid te nemen door zich te committeren aan een rechtvaardige en urgente uitfasering van fossiele brandstoffen. Dit werd onderstreept tijdens een uitstekend side event over de implicaties van artikel 6 voor gemeenschappen in de frontlinie. In verschillende versies van ontwerpteksten was het onacceptabel dat het werk werd doorgedrukt terwijl er niet werd voldaan aan waarborgen, er geen overeenstemming werd bereikt over een klachtenmechanisme en er niet werd gesproken over mensenrechten. Hoewel er uiteindelijk overeenstemming werd bereikt over een tekst voor 6.8, uitten sommige Partijen tijdens de onderhandelingen hun diepe teleurstelling over het onevenwichtige karakter van de artikel 6-discussies, waarbij 6.8 over niet-marktgerichte benaderingen (non-market approached, NMA’s) weinig aandacht of prioriteit kreeg. Toen er wel aandacht aan werd besteed, waren er enkele verontrustende voorstellen – zoals het beprijzen van koolstof – die niet in overeenstemming waren met de het idee van niet-marktprincipes. Koolstofmarkten en compensaties zijn geen oplossing voor de klimaatcrisis; erger nog, ze vertegenwoordigen een voortzetting van dezelfde kapitalistische en koloniale extractiesystemen die aan de basis liggen van het probleem. Het is duidelijk dat we nog steeds moeten aandringen op holistische, op ecosystemen gebaseerde benaderingen die de mensenrechten respecteren en genderrechtvaardig, op rechten gebaseerd en gemeenschapsgestuurd zijn. 

Hoogtepunten van het WECF-team

Goede uitvoering van genderresponsieve klimaatactie

Rebecca genoot in het bijzonder van ons evenement in de hub Capacity-building hub, omdat het ruimte bood voor een open dialoog over belangrijke onderwerpen zoals vrouwenrechten en toegang tot land, besluitvorming, financiering en technologie. Agnes Mirembe, Trupti Jain en Ernestine Leikeki zetten de toon door het delen van succesverhalen van gender-rechtvaardige klimaatacties en structurele belemmeringen waar zij mee te maken hebben. Na hun pitches namen ze deel aan interactieve discussies met Dorothee Lisenga, Valeria Pelaez Cardona en Melano Tskhvaradze. 

Genderkloven overbruggen in NDC-implementatie

Tijdens dit evenement onderzochten we feministische benaderingen om Nationally Determined Contributions (NDC’s) om te vormen. We hebben een dynamische dialoog gefaciliteerd tussen regeringen, UNFCCC-organen en grassrootsorganisaties, waarbij gemeenschapsinitiatieven op het gebied van klimaattechnologie werden getoond die genderkloven in klimaatactie overbruggen. Onze doelstellingen waren onder andere het ondersteunen van de implementatie van NDC’s door middel van rechtvaardige transities, gendergelijkheid en mensenrechtenprincipes, waarbij we de noodzaak benadrukten om rekening te houden met de ervaringen en kennis van lokale, inheemse en feministische organisaties bij het vormgeven van klimaattechnologieën en -beleid.

Je kan de opname hier bekijken.

Gender Just Climate Solutions Awards

Anne’s hoogtepunt was de viering van de Gender Just Climate Solutions Awards op 5 december en de verrijkende uitwisselingen met de groep voormalige winnaars die we dit jaar konden uitnodigen. Zien hoe zij moedig vorm geven aan de echte oplossingen die we nodig hebben om de klimaatcrisis op alle continenten aan te pakken, en hoe zij hun actie hebben kunnen opschalen dankzij de sterke solidariteit en het wederzijdse begrip dat we samen hebben opgebouwd, is voor ons een immense bron van hoop en dankbaarheid, die ons de kracht blijft geven om onze feministische mobilisatie voor klimaatacties in het veld voort te zetten.

“Het is als een gemeenschap” zegt Gaia Zanaboni, beleidsmedewerker Gender en Klimaat, en vervolgt: “Ik werk nu 6 maanden in het Gender Just Climate Solutions programma en dit was mijn eerste COP. Het was moeilijk om in de COP-ruimte te zijn, die zo overweldigend en hopeloos aanvoelde. Maar het was echt geweldig om daar te zijn met de vele eerdere Awardees en de nieuwe te ontmoeten. Het gaf me de kracht die ik nodig had om de conferentie aan te kunnen. Dat is echt wat ik meeneem van deze COP: de kracht van collectieve actie. Ondanks de vele pogingen om het maatschappelijk middenveld de mond te snoeren, waren we er, luidruchtig en in sterke in solidariteit. En we blijven vechten voor een ecofeministische gemeenschappelijke toekomst.”

We hebben een video gemaakt over de Gender Just Climate Solutions van dit jaar! Bekijk deze hier.

Naast deze side events organiseerde WECF ook verschillende andere side events. Klik hier voor meer.

Handige bronnen: 

Klik hier voor het persbericht van de WGC.

Klik hier voor een Guardian artikel met de titel ‘Rich countries are desperate to convince us their hollow COP28 deal is a triumph. They’re lying.’

Klik hier voor een persbericht over de Fossil Fuel Non-Proliferation Treaty.

Klik hier om onze NIEUWE Gender Just Climate Solutions Awards publication te lezen!